Capitulum XI.
De duello domini Johannis Carrouget contra Jacobum le Gris.
Quam reprehensibile sit, more frondium quibuscunque flatibus flexibilium, incertis cicius auditum accommodare, ut inde quis progrediatur ad vindictam, monomachia domini Johannis Carrouget in Jacobum dictum le Gris commissa ob violatam uxorem posteris tradere potest evidens argumentum.
Multi enim prodicionem iniquam agravantes, cum ambo ex Normania oriundi, in curia comitis de Alenconio minstrantes et a juventute hucusque artissima amicicia juncti essent, Jacobum victum juste subcubuisse astruebant, pudicicie amisse compacientes domine, nisi postmodum constitisset quemdam alterum armigerum actorem sceleris extitisse. Is proditor in absenscia mariti sub ficto nomine amici scelus nephandissimum agressus, cogente inique libidinis flamma, domum, velut fur, spectates casteitatis, quasi visitandi gracia, subintravit; ubi, celebrata cena, cum ab ignara iniquitatis concepte, ut familiarissimus, hinc illinc more nobilium usque ad hospitale cubiculum ductus esset, sevi pectoris vulnus celare nequivit. Nam extemplo fateri amorem, orare, miscere cum precibus dona ac versare in omnes partes muliebrem animum cepit; ac ubi constantem mentem mulieris pavide vidit, audacem fecit improbus amor, et sinistra manu pectore oppresso, castitatis erupit cellulam, fitque victrix libido; quam tamen tam viliter prostituta non actori sceleris imputavit. Nam in adventu mariti cum mestis singultibus oboriuntur lacrime; querentique viro satin' salve? "Minime, inquit; quid enim salvi est muleri, amissa pudicicia? Vestiga viri alieni, amantissime domini mi, in lecto sunt tuo; sicque Jacobus le Gris ex fido hostis factus est. Ceterum, quamvis animus insons sit, quod tantum corpus sit violatum mors testis erit, ni des dexteram fidemque non impune adultero fore."
Movet virum sceleste facinus, et convocatis propinquis, consolatur egram animo, avertendo noxam a coacta in auctorem delicti: mentem peccare, non corpus, et unde consensus abfuerit, culpam abesse concludit. Sed frustra id persuadet. Nam die noctuque reiterate querele flectunt virilem animum ad justiciam instantissime postulandam contra reum. Cum autem in presencia regis et baronum constitutus fuisset, et enormitatem delicti absque erubescencie velo serietenus narrando reiteratis vicibus et importune conclusisset: "Si dilectissimam deceptam et violencia circumventam neget iniquus proditor, non recuso pugnam committere singularem," tandem militi rex assenciit, dum tamen in parlamento suo id justum reputaretur. Ibi pro utraque parte ab oratoribus electis racionibus allegatis, cum deformitatis veritas testibus elucidari non posset, ut alterutrius oppinionis integritas nosci posset per humanum judicium, mandata est exequcioni dari regalis sentencia, et hoc die sancti Thome decembris ... die.
Stante igitur corona vulgi innumerabilis, rege quoque et principibus de more circumlocatis, liteque contestata coram ipsis, locum futuro certamine deputatum juxta muros sancti Martini de Campis ambo ingressi, martem dubium experituri; moxque mutue invasionis a marescallo signo dato, equos abigerunt, et infestis demissis gladiis, lento gressu procedentes, tam animose quam audacter se impingunt. Ad istum primum impetum domini Johannis femur alter gladio perforavit; et hic ictus sibi multum profuisset, si in vulnus domini illum tenuisset; sed statim extracto, fit sanguis cunctis spectaculo; qui tamen vulnerato non stuporem sed audaciam augmentavit. Abhinc horror ingens diu spectantes perstrinxit; et neutro inclinata spe, torbebat vox spiritusque, cum Johannes colligens in vires animum, propiusque accedens et exclamans: "Nostrarum licium dies iste senenciam fert, " sinistra manu summitatem galee apprehendit, Jacobum ad se traxit, atque inde paululum retrocedens, ipsum armis onustum gravibus solo dejecti prostratum. Quo peracto, ensem traxit, et hostem, quia per totum armis cooperatus erat, cum difficultate magna interfecit. Et quamvis sic victus subjacens et de veritate fatenda pluries interrogatu a victore, casum penitus denegasset, at patibulum tamen, secundum consuetudinem duellorum, adjudicatur trahendus. Sic mater erroris, noverca consilii, repentina credulitas injustissimum duellum excitavit. Quod postmodum omnibus notum fuit, eo per judicium ad moretem condempnato, qui adulterium nephandum commiserat. Quod attendens prefata domna, et culpam animo revolvens, inde post mortem mariti reclusa effecta, vot se perpetue continencie obligavit.